Caroline van der Plas vond het maar niks, de oudejaarsconference van Micha Wertheim.
Dat meldde ze triomfantelijk op X (voorheen Twitter, voordat het gezellige digitale dorpsplein in handen viel van een megalomane gek). Ik denk dat Micha dit als een positieve recensie ervaart. Waar hij in een hilarische metafoor op zoek ging naar zijn ‘ergens kwijtgeraakte gevoel voor humor’ en waarbij ook de ‘grote gemene deler’ nog even ‘in eigen persoon’ langskwam, gaf Caroline aan – vox populi – de humor er niet van in te zien (en riep om ‘volgend jaar Hans Teeuwen’). Dat mag. Ieder zijn gevoel voor humor of (steeds meer aangewakkerd door de populistische wind) het gebrek daaraan.

Het roept bij mij op de drempel van het nieuwe jaar wel enige reflecties op over de maatschappelijk betekenis en functie van humor anno 2024.
Vele filosofische en minder filosofische beschouwingen hebben de volgende paradox behandeld: ‘humor is een ernstige zaak’. Een lichtere variant hiervan werd ooit verwoord door Kees van Kooten: ‘humoristisch en toch leuk’. Dit prikkelt. Laten we dit eens nader tegen het licht houden.

De wereld staat in brand, conflicten laaien op aan verschillende fronten, het klimaat is los en in Nederland grijpt een wolf in schaapskleren de macht, samen met een wijsneuzerig schoothondje dat voor de vorm en legitimering af en toe iets mag roepen over de grondwet.
Ik word er niet vrolijk van. Ik kan er niet om lachen. Toch biedt humor belangrijke kansen, juist in deze barre tijden. Niet om ‘kapot te relativeren’, niet om alles ‘weg te lachen’, maar wel om nieuwe perspectieven te bieden.

Micha Wertheim verwees in zijn oudejaarsconference naar de vorig jaar overleden schrijver Milan Kundera en de roman, waarmee hij in 1967 doorbrak:  De Grap. Een briljante roman waarin politiek, liefde en dood met elkaar in conflict komen. Een dramatisch verhaal, maar wel gedragen door een ‘grap’. Het voert te ver om hier een samenvatting van het boek te geven. Leestip dus, nog steeds zeer actueel in 2024.

Een andere grote schrijver/filosoof die veel heeft nagedacht en geschreven over de functie van humor in de samenleving is Michel Foucault. In het boek dat zijn doorbraak betekende, De woorden en de dingen (1966), wil hij laten zien hoe westerse samenlevingen zijn vastgelopen in een bepaald soort denken. Ik citeer uit een recensie: “Foucault lanceert dan zijn kritiek … met een lach die tegelijk plezierig en verontrustend, hysterisch en hartelijk, affectief en duivels is … En toch is er iets therapeutisch te vinden tussen deze ruïnes: een impuls om opnieuw te creëren.”

In het nummer ‘Zeg me dat het niet zo is’ zingt Frank Boeijen: “En ik vertel je een grap, die je doet huilen van de lach” In de context van dit lied (waarin het overlijden van een geliefde betreurd wordt) is dat paradoxaal en ontregelend, maar het biedt opeens ook een ander perspectief en een zekere opluchting.

En daar gaat het mij om! Mooier dan bovenstaande citaten kan ik het niet formuleren. Zoals gezegd: ieder zijn gevoel voor humor. Dat is en blijft subjectief. En dat is maar goed ook.
Het is echter een objectief gegeven dat humor vanaf een bepaald niveau (en dat is gek genoeg weer subjectief) kan bijdragen aan nieuwe perspectieven en nieuwe kansen.
Daarom vond ik de oudejaarsconference van Micha Wertheim ijzersterk.

Ik wens u veel gezondheid en humor in 2024.